Houd je mond dicht!

Toen Glenn Vergoossen mij interviewde voor zijn podcast, was zijn laatste vraag of ik nog een tip had voor trainers. Mijn antwoord was: “Houd je mond dicht!” Hij keek me even verwonderd aan en het bleef inderdaad even stil. Het was ook een vreemde tip in een podcast die de titel ‘Over spreken gesproken’ heeft.

In dit artikel leg ik uit waarom die stilte in een training zo belangrijk is en waarom het voor trainers soms lastig is om stil te zijn. Ook laat ik je zien wanneer en hoe je die stilte kunt organiseren. Onderaan dit artikel kun je ook jouw ervaringen met stilte in trainingen en jouw tips voor trainers delen.

1. Waarom is stilte in een training belangrijk?

Als een training een schilderij is, dan is stilte de lijst. Stilte omkadert de inhoud van de training en maakt de inhoud nog beter zichtbaar. Oké, leuk gezegd, maar wat levert stilte in een training nu concreet op?

Stilte stimuleert het leren: Het leerproces van de deelnemers wordt niet alleen gestimuleerd door boeiende uitleg en leuke werkvormen, maar ook door de stilte die hierop volgt. Die overtuiging is ontstaan vanuit mijn ervaringen en vanuit onderzoek naar het belang van reflectie. Reflectie speelt zich af in je hoofd en dat lukt alleen als er even geen prikkels van buitenaf binnenkomen.

Stilte bevordert de kwaliteit: Stilte, in de vorm van denktijd, bevordert de kwaliteit van de antwoorden die je krijgt op vragen, het bevordert de kwaliteit van de samenwerking in subgroepen en het bevordert het resultaat van oefeningen. Nieuw gedrag – en daar gaat het om in een training – vraagt concentratie en voorbereiding.

Stilte zorgt voor rust: Het gemiddelde brein kan niet een hele dag nieuwe informatie opnemen en de hele dag oefenen met nieuw gedrag. Momenten van stilte geven het brein ook even rust. Iedere deelnemer heeft daar baat bij, maar introverte deelnemers waarschijnlijk het meest. Die rust zorgt ervoor dat wat echt belangrijk is ook even ‘na kan galmen’ en niet meteen overschreven wordt door de volgende stroom van woorden, beelden en acties die je als trainer op de deelnemers afvuurt.

Misschien ben je nu overtuigd van het nut van stilte, of misschien was je dat al. Maar waarom lukt dat toch vaak niet?

2. Waarom is stilte in een training lastig voor trainers?

Ik noem hier de oorzaken die ik bij mijzelf en bij andere trainers herken.

Enthousiasme: Ik vind het soms lastig om mijn mond te houden in een training. Ik weet veel over het onderwerp dat ik train en ik ben er enthousiast over. Dat hoor ik van veel trainers. Iedere opmerking of vraag van een deelnemer trekt weer een laatje aan verhalen en informatie open.

Tijdgebrek: De trainingstijd is meestal veel korter dan je zou willen. Je kunt er dan voor kiezen om maar veel te vertellen met het idee dat je het onderwerp dan tenminste behandeld hebt. Stilte kan dan voelen als ‘zonde van de tijd’. Zie ook dit artikel: behandelen doe je in het ziekenhuis.

Ongemakkelijk gevoel: Trainers vertellen me wel eens dat ze stilte ongemakkelijk vinden. Vooral in onlinetrainingen. Iedere stilte is een potentiële gedragsgelegenheid voor de hele groep. Als jij denkt dat de groep van jou verwacht dat je voortdurend de leiding neemt en spreekt, kan zelfs een stilte van een paar seconden al ongemakkelijk lijken. Verderop vind je een supertip om dit gevoel weg te nemen.

Adrenaline: De meeste trainers voelen als ze voor de groep staan hun hartslag, bloeddruk en ademhaling omhoog gaan. Voor een groep staan is spannend en jouw lijf komt daarvoor in de actiestand. Dit kan tot uiting komen door heen en weer te lopen, aan je ring te draaien, te klikken met je pen en door sneller en meer te spreken. Als de adrenalinepomp aan staat, kost het bewuste zelfbeheersing om stil te zijn als de deelnemers aan het werk zijn of nadenken over een vraag.

Gebrek aan voorbereiding: Een salestrainer vertelde mij dat hij veel te veel praat in een training. Hij wist inmiddels ook al hoe dat kwam: “Zoveel te minder tijd ik in de voorbereiding heb gestoken, zoveel te meer ik ga kletsen.”  Het gebruik van leerzame stiltes vraagt voorbereiding want veel stiltemomenten kun je vooraf bedenken.

Niet iedere stilte in een training is echter leerzaam. Stilte kan ook tot nutteloze fladdergedachten of vicieus gepieker leiden. Leerzame of betekenisvolle stiltes ontstaan wanneer de deelnemer doelgericht en systematisch nadenkt. Een trainer kan dat op verschillende momenten en manieren faciliteren. Hoe je dat doet, lees je in deel 3 van dit artikel.

3. Wanneer en hoe kun je gebruik maken van stilte in een training?

Dit zijn de belangrijkste stiltemomenten en stiltetips:

1. Laat de deelnemers eerst in stilte nadenken over een vraag. Denkvragen zijn vragen die het meeste leerrendement opleveren als alle deelnemers er even over nadenken. Stel dat één deelnemer meteen hardop een antwoord geeft, dan verstoort dat het denkproces en daarmee ook het leerrendement van de overige deelnemers. Pas na minstens 20 seconden denktijd vraag je om reacties. Voorbeelden van denkvragen zijn:
   • Neem eens een ervaring met een slecht lopend gesprek in gedachten, wat was volgens jou de oorzaak?
   • Op welke manier zie je deze theorie terug in jouw werk?
   • Wat zou de volgende stap in dit proces kunnen zijn, en waarom?
   • Welke argumenten kun jij bedenken voor deze aanpak?
2. Laat de deelnemers zich voorbereiden op een opdracht. Waarschijnlijk laat je jouw deelnemers wel eens in tweetallen of subgroepen werken. Die samenwerking levert meer op als deelnemers zich individueel hebben voorbereid. Met name introverte mensen kunnen zich op die manier beter voorbereiden op een oefening en een betere bijdrage leveren aan een brainstorm.
3. Laat de deelnemers in stilte reflecteren. Reflecteren is het methodisch terugblikken op leerervaringen. In een training doe je dat na een oefening of aan het einde van een trainingsonderdeel. Ik noem zulke momenten, in navolging van Paul Loomans, ook wel ‘witjes’. In hoofdstuk 10 van De Trainingsachtbaan kun je daar meer over lezen.
4. Een implementatieplan schrijf je in stilte. Het bedenken van een implementatieplan (zie hoofdstuk 12 van De Trainingsachtbaan) aan het eind van een training is ook een vorm van reflectie. Laat de deelnemers in stilte vaststellen wat ze willen toepassen, waarom ze dat belangrijk vinden en hoe ze dat precies aanpakken. Daarna kun je dit eventueel nog bespreken in de groep of in tweetallen.
5. Ontwerp heldere vragen: De kwaliteit van het denkproces van de deelnemers wordt mede bepaald door de vraag die je stelt of de opdracht die je geeft. Zulke vragen bedenk je bij voorkeur tijdens het ontwerpen van je training. Als de deelnemers weer bij elkaar komen na een oefening, levert de vraag ‘Hoe was het?’ heel andere antwoorden op dan de vraag: ‘Wat heb je zojuist toegepast en wat was het effect daarvan op je gesprekspartner?’ Bepaal dus eerst wat je doel is en ontwerp daar een geschikte vraag of opdracht bij.
6. Kondig de stilte aan: dit is die supertip voor trainers die stilte ongemakkelijk vinden. Dat ongemak verdwijnt als je dit vooraf aankondigt en uitlegt.
   • “Ik heb een vraag waarvoor ik je twee minuten denktijd wil geven. Noteer je antwoord voor jezelf en reageer nog niet hardop.”
   • “Zet jouw antwoord in de chat en druk nog niet op enter. Op die manier kan iedereen even rustig nadenken zonder dat je afgeleid wordt.”
7. Ga zitten en houd je mond: De opdracht om in stilte na te denken wordt lastiger als jij ondertussen handenwrijvend en hardop tips-gevend door de groep loopt. Ga rustig zitten en maak even geen contact met de deelnemers.

Wil je jouw ervaringen met stilte in een training delen? Of heb je zelf nog tips wanneer en hoe je stilte kunt inzetten? Laat het weten via een reactie onder dit artikel.