De trainer als tuinier

Tuinieren is een hobby van me en dan met name de moestuin. Ik vind het heerlijk om door de tuin te lopen en mij te verwonderen over alles wat er groeit. Ik werk graag af en toe met mijn handen en tegelijk kan ik dan m’n gedachten de vrije loop laten. Tijdens één van die momenten realiseerde ik mij hoeveel het trainersvak op tuinieren lijkt.

In dit artikel wil ik je meenemen in wat observaties en metaforen over de trainer als tuinier. Misschien herken je iets, misschien helpt het je zelfs, maar in ieder geval weet je straks hoe mijn moestuin eruit ziet. ;-)

Als je wilt oogsten, moet je een plan maken

Je kunt natuurlijk de natuur z’n gang laten gaan. Ook leuk. Toevallig weet ik van vorig jaar welke planten er dan opkomen. Maar als je ook eens iets anders dan brandnetelsoep wilt, moet je ruim van tevoren bedenken wat je wilt oogsten en wanneer je dit moet zaaien. Op mijn computer staat dan ook een tuinplan met per maand de belangrijkste acties. Dat plan maak ik al in de winter.

Als je in een training ‘alles laat gebeuren’ kunnen er heel mooie dingen ontstaan. Maar of dat ook de dingen zijn waar je voor betaald wordt, is natuurlijk maar de vraag. Een goede training begint met een plan. Je begint ‘with the end in mind’ en maakt vervolgens een trainingsplan hoe je daar kunt komen. En meestal maak je zo’n plan enkele weken van tevoren.

Iedere plant heeft een eigen aanpak

Peultjes kun je in februari al zaaien, maar courgettes pas in mei. Pompoen heeft een vochtige grond nodig, maar boontjes hebben liever wat drogere grond. Mais doet het alleen goed als je er meerdere naast elkaar zet, maar een peperplant doet het prima alleen. Spitskool kun je heel vroeg zaaien, want dan heb je minder last van rupsen. Zo leerde ik in de afgelopen jaren veel soorten planten en hun voorkeuren kennen. Vroeger stopte ik alles gewoon in de grond en wachtte ik af, nu is mijn tuinieren meer maatwerk.

Iedere deelnemer in een training is uniek. Door het werken met mensen, leer je als trainer steeds beter te differentiëren. Natuurlijk werk je met groepen en heb je een ‘gemiddelde aanpak’ die werkt, maar daarnaast leer je door kleine interventies steeds beter in te spelen op wat individuele deelnemers nodig hebben.

De grond moet voorbewerkt worden

In de winter strooi ik compost en mest over de tuin. Waar worteltjes komen, maak ik de grond extra los, eventueel met wat zand. Een goede oogst begint met het voorbewerken van de grond.

Onze deelnemers zijn geen holle vaten waar je naar believen wat kennis en vaardigheden in kunt storten. Je kunt hen ‘voorbewerken’ met voorbereidingsopdrachten. Of je gebruikt in de training enkele werkvormen waardoor je ze helpt om open te staan voor wat je te bieden hebt. Er zijn trainingen waarin ik pas na een uur met de echte leerstof begin. Ook in de trainingen heb je dus voorbewerkingstijd nodig voordat het ‘leerstofzaad’ kan landen en wortel kan schieten.

Groei gaat vanzelf

Misschien wel de meest bekende en wat mij betreft ook de belangrijkste metafoor. Als tuinier kan ik de omstandigheden optimaal maken, maar ik kan de planten niet laten groeien. Ik sta erbij en ik kijk ernaar. Het vermogen om te groeien zit al in de planten zelf.

Als trainers kunnen wij de training zo goed mogelijk maken, maar uiteindelijk groeien onze deelnemers zelf. Je hebt nooit controle, maar altijd invloed.

Planten gebruiken gerecyclede voeding

Planten halen voedingsstoffen uit de grond. Die moeten aangevuld worden. Meestal gebruik ik daarvoor compost. Ik voed mijn planten met de verteerde resten van vroegere planten.

Veel van wat ik in een training doorgeef, is verteerde wijsheid van anderen. Ik heb die wijsheid via trainingen, boeken of gesprekken tot mij genomen, heb het verwerkt en geeft het in aangepaste vorm weer door aan anderen. Wat is trainen of lesgeven uiteindelijk meer dan het doorgeven van de collectieve wijsheid van onze voorgangers? We hebben ons kaarsjes aan vele fakkels ontstoken. Of met de woorden van Isaac Newton: Als wij verder zien dan anderen, is het omdat we op de schouders van reuzen staan.

In het zaad zit de hele plant

Ik kan mij echt verwonderen over de potentie van een zaadje. Ik oogst tientallen tomaten van één plant die uiteindelijk uit één zaadje is ontstaan. En een pompoenzaadje van één gram levert pompoenen van vele kilo’s. De hele plant en alle vruchten zaten in potentie al in het zaadje.

Zo probeer ik ook naar mensen te kijken. De potentie van mensen zit al in hen. Als trainer kan ik hen helpen zich te ont-wikkelen, maar de potentie zit er al in. Soms ook niet overigens, maar wie van ons is in staat om dat te zien? Tot het tegendeel blijkt, wil ik uitgaan van de mogelijkheden.

Je moet de natuur soms ondersteunen

Een storm in het vroege voorjaar zorgde ervoor dat al mijn peultjes geknakt waren. Daarom heb ik er een rek achter gezet en heb ik de planten daarna opgebonden. Courgettes kun je hun gang laten gaan, maar de oogst is groter als je ze opbindt en regelmatig oud blad verwijdert.

Als trainer ben je soms een sterke schouder waar mensen even op kunnen leunen. De natuur is soms hard en genadeloos en ook mensen kunnen knakken door wat hen overkomen is. Wij kunnen hen niet ‘repareren’ maar we kunnen wel degene zijn die naast hen staat, hen bemoedigt en ondersteunt.

Snoeien zorgt voor een betere opbrengst

Veel planten gaan het beter doen als je ze snoeit. Het voelt soms paradoxaal. Jonge vruchten wegknippen om anderen de ruimte te geven. Worteltjes uitdunnen omdat ze anders elkaar in de weg zitten.

Focus vergroot het leerresultaat. Denk nu niet dat ik degene ben die de deelnemers snoeit. Dat mogen ze zelf doen. Maar ik kan er wel bij helpen. Bijvoorbeeld door de deelnemers een heel goed actieplan te laten maken. Deelnemers die echte keuzes durven maken (dus ook wat ze niet gaan ontwikkelen) bereiken vaak meer. Trainers die in hun voorbereiding durven kiezen wat ze weglaten, geven meestal betere trainingen dan trainers die alle ‘zijtakjes’ in hun training de ruimte geven en de deelnemers overdonderen door een overload aan kennis en vaardigheden.

Soms maak je fouten

Twee weken geleden heb ik een bessenstruik verpoot. Hij stond onder de schaduw van een boom en deed het daar niet zo goed. Met de beste bedoelingen heb ik de struik in het zonnetje gezet. Dom. Zoiets moet je niet in augustus doen. Ook de parasol die ik erboven heb gezet en veel emmers water konden niet meer helpen. Het kan zijn dan de plant volgend jaar weer uit gaat lopen, maar ik betwijfel het.

Als trainer hebben we allerlei interventies in onze gereedschapskist. Met de beste bedoelingen willen we onze deelnemers helpen. Maar soms moeten we gewoon de conclusie trekken dat het niet goed was. Ik geef wel eens veel te veel feedback aan iemand die het eigenlijk op dat moment niet aan kan. Soms is het niet het juiste middel en soms is het niet het juiste moment. Gelukkig overleven onze deelnemers dit meestal wel. Gelukkig groeien ze op hun eigen manier gewoon door, maar dat is dan meer ondanks ons, dan dankzij ons ingrijpen. Ik zie het als een voortdurend leerproces om als trainer steeds beter in te kunnen schatten wat op welk moment bij welke persoon het beste zal werken.

Het wonder van de oogst

Het is een bijzonder moment als ik de eerste vruchten naar de keuken draag. De eerste spitskool, de eerste aardbei, een goudgele maiskolf, de eerste rijpe pruim. Dat ontroert me. Het is een mix van trots en dankbaarheid. Trots dat het gelukt is om na maanden die vrucht te kweken en dankbaarheid omdat ik me realiseer dat ik het uiteindelijk niet zelf gedaan heb. Iedere vrucht blijft voor mij een cadeautje.

Zo kan ik ook kijken naar deelnemers. Als iemand aan het einde van een training iets kan wat ie eerst niet kon, dan voel ik ook die mengeling van trots en dankbaarheid. Trots omdat ik weet welke bijdrage ik heb geleverd. En dankbaarheid omdat dit resultaat uiteindelijk niet mijn resultaat is. Dankbaarheid voel ik ook over het werk wat ik doe. Wat is het trainersvak een mooi vak!

Tenslotte: mijn kernwaarden en de moestuin

Ik volgde in het voorjaar van 2019 een training over ACT bij Jaantje Thiadens. Als voorbereiding vroeg ze ons een afbeelding mee te nemen die één van onze kernwaarden symboliseert. Die kernwaarden had ik paraat, want ik leef met een persoonlijk statuut. Ik maakte een foto van de moestuin, omdat ik dit bij mijn kernwaarde ‘verantwoordelijkheid’ vond passen. Maar daarna kwam ik er achter dat eigenlijk al mijn kernwaarden zichtbaar worden in mijn werken in de moestuin. Toen snapte ik nog beter waarom ik het zo leuk vind. Dit zijn mijn kernwaarden:

Verantwoordelijkheid: dat is voor mij geen last, maar een lust. Ik voel me eigenaar van dit stukje grond en ik zorg ervoor.

Ontwikkeling: ik hou van groei en ontwikkeling. Voor mezelf, maar ook om dit te stimuleren bij anderen. Uiteraard doe ik dat vooral met mensen, maar dus ook in de tuin.

Resultaat: ik vind een moestuin leuker dan een siertuin. Ik vind het prachtig om te oogsten. Resultaat motiveert mij.

Aandacht: Ik slenter graag door de moestuin en bekijk ik de plantjes. Ik trek een onkruidje weg, bind een takje vast, oogst een paar frambozen. Wat je aandacht geeft, groeit.

Dankbaarheid: Ik ben dankbaar voor de groei van de planten en dankbaar voor de oogst. Ik ontvang dit als cadeautjes, of als ‘genade’.